Mag je een boek voorlezen in een online les?

De voorleesdagen staan voor de deur en daar hoort natuurlijk voorlezen bij. Normaal gesproken doe je dit in je klas en is dit geen enkel probleem, jij hebt tenslotte het boek gekocht om deze aan de kinderen voor te lezen. In tijden van corona is het allemaal even anders en  bieden we online activiteiten aan. Maar dan rijst de vraag: mag je een boek wel online voorlezen? Je zou zeggen dat dit geen probleem zou moeten zijn. Normaliter  zou je dit ook doen als voor de klas staat. Ik kwam er achter dat je toch niet zomaar een boek online mag voorlezen. In deze blog ga ik in op het auteursrecht en leg ik je precies uit wat wel en niet mag. 

Mijn gevoel zegt dat je zeker een boek moet kunnen voorlezen aan je klas. Het is tenslotte iets wat je normaal ook doet. Boeken zijn een fantastische manier om een thema tot leven te laten komen. Als ik online zoek, zie ik dat er heel veel boeken openbaar worden voorgelezen en dat deze video’s meestal ook jaren online te bekijken zijn.. Er worden zelfs QR code kaarten gemaakt met daarop de link naar al deze filmpjes. Je denkt dus dat dit gewoon mag. Maar is dat wel zo?

Online voorleesmama

Al in 2014 was er een voorleesmama die enthousiast begon voor te lezen op YouTube. Zij wilde kinderen in aanraking laten komen met boeken en is vol enthousiasme begonnen. Wat blijkt? Dit is een schending van het auteursrecht en de voorleesmama was in overtreding. 

In deze blog reageert schrijver Ted van Lieshout op deze kwestie:

Geschrokken haalde Voorleesmama haar filmpjes van het internet: ‘‘Voorleesmama heeft in haar enthousiasme een fout gemaakt, Voorleesmama heeft er namelijk niet bij stil gestaan, dat het auteursrecht ook geldt bij voorlezen. In het kort betekent dat, dat je boeken bijvoorbeeld niet mag kopiëren en dus ook niet voorlezen zonder toestemming en/of zonder te betalen aan de schrijver of uitgever. […] Ik moet jullie dus tot mijn zéér grote spijt melden dat ik niet door kan en mag gaan met dit kanaal. Een dikke, welgemeende SORRY!’

https://tedvanlieshout.wordpress.com/2014/07/19/voorleesmama-wil-door/

Als je nu op Youtube zoekt een prentenboek, dan zie je dat tientallen video’s waar leerkrachten gewoon aan het voorlezen zijn op hun eigen kanaal. Ze zijn zich van geen kwaad bewust. Iedereen doet dit uit puur enthousiasme, maar je bent dus wel degelijk in overtreding. Dit mag dus absoluut niet op deze manier, behalve als je expliciet toestemming hebt van de auteur. De maker van het boek heeft namelijk auteursrecht. Stel dat dit gewoon zou mogen, dan zouden auteurs dus niets meer verdienen. Het online delen van het werk van een ander is dus broodroof.

Auteursrecht

Bij het gebruik van boeken (maar ook zeker tijdschriften, muziek en films) heb je te maken met auteursrechten. Ook in het onderwijs heb je hier rekening te houden. Je kunt niet zomaar een heel boek digitaal delen met de kinderen in de klas. Er zijn wel enkele uitzonderingen in het onderwijs. Voor een school is het niet nodig om expliciet toestemming van de auteur te verkrijgen voor het voorlezen van een boek in de klas of een het maken van een kopie van een bladzijde. Je mag natuurlijk niet het hele boeke kopiëren, maar op school mag je wel materialen gebruiken om je les te ondersteunen. Iedere school betaalt hiervoor een klein bedrag om boeken in de les te mogen gebruiken.

Je kunt een boek pas rechtenvrij gebruiken als het auteursrecht eindigt. Op Auteursrecht.nl kun je daar het volgende over lezen: Het auteursrecht op een werk eindigt 70 jaar na de dood van de maker, te rekenen vanaf de eerste januari, volgende op het jaar waarin de maker is overleden.

Wat is de consequentie van het schenden van auteursrecht?

Als je door de afdeling rechten van een uitgeverij wordt benaderd nadat je een video zonder toestemming hebt geplaatst, kun je een hoge boete ontvangen. Meestal krijg je eerst een waarschuwing en het nadrukkelijke verzoek om de video’s direct te verwijderen. 

Mag ik voorlezen in een online meeting?

Zolang de meeting niet openbaar is en niet opgenomen wordt is het mogelijk om voor te lezen. Dit valt ook te lezen in deze blog van de algemene uitgevers. https://algemene-uitgevers.nl/online-voorlezen-en-auteursrecht/ Je mag dus voorlezen in een besloten online meeting. Wel belangrijk is het feit dat dit niet wordt opgenomen en dus niet verder gedeeld kan worden.

Mag ik een voorleesfilmpje delen met mijn klas.

Nee, je mag geen boeken voorlezen en deze op YouTube of welk ander platform dan ook plaatsen, behalve  met expliciete toestemming hebt van de auteur. Kinderen vinden het natuurlijk fantastisch om hun leerkracht te zien voorlezen, maar in een opgenomen video mag je dit niet verspreiden. Je maakt dan inbreuk op de auteursrechten.

Dit voelt natuurlijk heel gek, maar zoals je hierboven hebt kunnen lezen, heb je als leerkracht ook te maken met auteursrecht. Pas dus op met het openbaar delen van voorleesfilmpjes!

Speciale regeling voor de boeken van de voorleesdagen

De uitgevers begrijpen ook dat veel leerkrachten vooral heel enthousiast aan de slag gaan en de kinderen in hun klas iets willen leren. Daarom zijn er speciale regels opgesteld voor een aantal boeken van de voorleesdagen. Deze regels kun je vinden op de volgende pagina: https://www.nationalevoorleesdagen.nl/aan-de-slag/

Spelregels Coco kan het >
Spelregels Petra >
Spelregels Dit is uil > 
Spelregels De jongen en de walvis > 
Spelregels Naar de wolven >

Conclusie: Een boek in zijn geheel voorlezen in een filmpje is dus geen goed idee. Maar wat mag dan wel?

Welke filmpjes kan ik gebruiken in mijn online les?

Er zijn genoeg materialen die je wel kunt delen met de kinderen uit je klas. Zo zijn er verschillende uitgevers die zelf boeken op YouTube plaatsen of er een app van uitbrengen. Ik heb er hier een aantal op een rij gezet:

https://www.youtube.com/user/UitgeverijGottmer
https://www.youtube.com/user/NIJNTJE
https://www.youtube.com/user/Clavisuitgeverij
https://www.youtube.com/user/webredactiezwijsen
https://wepboek.nl

Laat kinderen ook kijken naar boeken via De Voorleeshoek. Zij hebben toestemming en afspraken gemaakt met de uitgevers en mogen daarom de boeken gebruiken. Kinderen kunnen via de bibliotheek gratis inloggen op De Voorleeshoek. Ideaal dus om naar te verwijzen. Meer informatie vind je op de website van de bibliotheek: https://www.bibliotheekmeppel.nl/online-bibliotheek

De regels op een rij

• Denk altijd na voordat je iets van een ander deelt op het internet!
• Je mag geen boeken voorlezen in een filmpje op internet, zonder toestemming van de uitgever.
• Maak gebruik van de bestaande middelen die er zijn, zoals De Voorleeshoek.

Deel hieronder alle tips over materialen die je wel kunt gebruiken in je klas. Deze blog is geschreven n.a.v. mijn eigen onderzoek en je kunt geen rechten ontlenen aan deze blog.

Bronnen:

https://www.charlotteslaw.nl/auteursrecht-op-voorlezen-boeken/
https://www.auteursrecht.nl/Ik-wil-jouw-werk-gebruiken/Gebruik-in-het-onderwijs
https://www.nationalevoorleesdagen.nl/aan-de-slag/
https://algemene-uitgevers.nl/online-voorlezen-en-auteursrecht/
https://tedvanlieshout.wordpress.com/2014/07/19/voorleesmama-wil-door/